РАБУШ
Дигитализацијата агресивно продира во сите пори на современието. Но, не e сигурнo дека новото време е подготвено да се соочи со сите предизвици што произлегуваат од драматичните промени во општеството. Дали современите дигитални системи се споредливи со оние од минатото, тешко е да се види. Дали сè уште безрезервно им верувате на дигиталните податоци што ви се сервираат во секојдневниот живот во време на ерозија на вредностите од секој поглед? Дали леснотијата со која се прикажува дури и цената на дигиталните екрани, заедно со тежината на производот што го купувате, е знак дека нема потреба да се сомневате во точноста на прикажаното? Како можете да проверите? Со римските ваги, мерењето било направено пред вашите очи и сте можеле да бидете сигурни дека стрелките на вагите се поклопуваат кога мерењето било завршено. Но, и тоа не било доволно, бидејќи во тој момент можело да се провери од самиот печат, дали вагите имаат запис за редовна проверка и дали се калибрирани. И тогаш имало разни шеми со кои се манипулирало со мерењето, прифаќајќи го ризикот од „драконски казни“ ако актерите бидат фатени. Тоа ја прави таквата манипулација многу ризична. Ризикот бил уште поголем од чаршијата или еснафот, кој јасно се дистанцирал од таквите криминалци со презир, понекогаш дури и ги обележувал со прекар додаден на името/презимето одбележувајки ги и следните генерации на престапникот.
Обврските наметнати од власта да се контролираат процесите на мерење на квантитетот и квалитетот на производите во трговијата се задолжителни. Сепак, верувањето дека сите контроли се редовни, точни и коректни можеби не е секогаш оправдано и целосно. Понекогаш контролорите, па дури и нивните претпоставени гледаат сопствен интерес да ги затворат очите, дури и само едното око. Да не беше така, вирусот наречен корупција ќе беше отстранет од секојдневниот живот многу одамна.
Неопходно е да имате доверба во секој од актерите во секојдневниот живот. Довербата нуди извесно уверување дека постои чест и „хуманост“ и дека оној од другата страна на шалтерот нема намера да ве измами, дека вагите или мерилата редовно и точно се калибрираат од службата на која и е доверена таква задача и дека прекршителите секогаш добиваат казна што ја заслужуваат. Честа или „образот“ во жаргонот на чаршијата, нема цена. Ќе го цитирам татко ми: „Ако пантолоните се чисти и закрпени, тие ќе те топлат додека не купиш нови, но образот не може да биде ниту закрпен ниту купен“. Лесно е да се применат овие правила во мали средини каде секој знае секого „до третата генерација“ и ги прифаќа тие правила! Проблемот е поизразен кога „другите“ што не ги прифаќаат правилата се мешаат со „нашите“!
Во минатото, РАБУШ се користел за регулирање на материјалните односи. Со цел да се разјасни функцијата на рабуш кај помладите, мора да се разбере суштината. Рабуш не е едноставна алатка, иако така се, мало дреново стапче (kornus mas). Стапчето било поделено на два дела надолжно. Со тоа се отстранува сомнежот во исправноста на носачот на информаии. Секој пат кога ќе се споеле двете половини од рабуш, се добивало оригиналното стапче од дренка. Кога требало да се регистрира настан што ги засега двете страни, тој бил забележан со зарез на споените половини од рабушот, со знак што одговара на износот. Секој од засегнатите потоа ја земал и чувал својата половина на рабушот. Затоа, било скоро невозможно да се мами. Не може да се направи промена само на вашата половина од рабушот, ако истата промена не е направена на делот од рабушот што бил кај другата страна. Ако има сомнеж за исправноста на рабушот, или некој ја изгуби својата половина, судијата ќе пресуди. Се разбира, еснафот редовно ги дискутирал вестите за сторителот и начинот на кој тој изневерувал. Очигледно, оној што го имал својот дел од рабушот можел да запише нови засеци ако знаел дека другата половина е загубена. Но, дури и тука измамите биле многу ризични бидејќи секогаш постоела можност да се најде загубената половина.
Заслужува почит општеството во кое се почитуваат правилата за заштита на секоја индивидуа, каде властите ја извршуваат својата функција чесно и одговорно, каде јавните часовници покажуваат точно време, каде фонтаните се секогаш чисти и исправни, каде градбите се реализираат согласно одобрените планови, и секоја од преземените активности е предмет на контролен механизам. Таквото општество не ги штити силните. Лесно е бесрамно да се понижат слабите, бидејќи на посилниот „му се може“. Принципите секогаш треба да се почитуваат, без разлика дали нашите интереси се спротивни на нив. Секој што ги прекршува принципите заради одреден интерес, сигурно ќе ги изгуби обете. Уништените системи за контрола не се гаранција дека оние што ги кршат принципите се трајно заштитени. Дури и часовник што е расипан двапати на ден го покажува точното време, така што постои надеж дека еден ден правдата ќе надвладее. Проверка на исправноста на решенијата од различни области во општеството е пожелно и потребно да се врши во кое било време, за која било постапка и за кој било засегнатост. Дури тогаш тоа општество заслужува почит. Рабуш не треба да се смета за застарено средство за верификација. Неговата едноставност во правилата рамноправно да ги штити засегнатите при неговата употреба и можноста во секое време да се провери исправноста на прибележаното го прави солидно средство за контрола.
Дигиталните медиуми, со својата флексибилност и леснотија со кои содржината може намерно или ненамерно лесно да се менува, воопшто не се отпорни на манипулација. Ова особено значи дека ако се потпрете на непроверени информации, лесно може да бидете изманипулирани, уште повеќе бидејки не постои начин за сигурна проверка на информациите. Бидејки недостасува втората половина од рабушот. Во морето на вистини, полувистини и лаги што се лесно достапни, мора да има компас или авторитет што редовно ќе ја следи и проверува автентичноста и постапка за да се осигури дека презентираното е тоа што треба да биде. Меѓутоа, обидите за воспоставување на некакви „институции за проверка на фактите“ не се покажаа како успешни, бидејки повторно, недостасува втората половина на рабушот. Ваквите институции, се често под влијание на разни групи (формални или неформални) што ги насочуваат во нивен интерес, а со тоа ја прават „проверката на фактите“ бессмислена.
Конвенцијата на меѓународниот систем за мерење (СИ) тоа го има предвид. Затоа, за мерењата постојат СТАНДАРДИ во материјална форма или мерлива постапка за утврдување на вредноста на физичките величини. Овие ЕТАЛОНИ се чуваат во трезорите со максимална безбедност. Специјално контролно тело има должност да ја контролира конзистентноста на еталоните со цел да ја осигура нивната точност.
Тешко дека можете да заклучите дигитални медиуми во сеф. Заштитата треба да ја дизајнирате многу внимателно. Токму флексибилноста и можноста за управување со далечински информации е најранливото место на овие носители на информации. Напаѓачите можат да бидат временски и просторно независни во својата цел (или нечија друга, која ја исполнуваат за одредена сума), за да ги променат и прикажат вашите објавени информации на дигитални медиуми. Појавата на вируси, тролови, ретровируси и други напади врз информациони системи е одамна присутна. Заштита на компјутерски вируси стана деловна активност. Некогаш постоеја непотврдени информации дека производителот на антивирусни програми за заштита од вируси, со цел да ја подобри својата продажба, шири вируси кои само неговата антивирусна програма може да ги открие и отстрани. Малициозната инфекција на информациските системи со вируси веќе не е во мода. Сега се развиваат техники за преземање за веб-страници, понекогаш официјални, со цел да се омаловажи или изнуди некоја материјална добивка од сопственикот. Феноменот на преземање на цели информациски системи во приватни, па дури и во владини организации управувани од стратешки инфраструктурни системи е уште пострашен. Тоа се прави со цел да се добие откуп за ослободување на информативниот систем, чие функционирање е од суштинско значење за граѓаните (водоснабдување, снабдување со електрична енергија ) системи за енергија, транспорт и производство ...).
Во политиката, зборовите често не се избираат за да се постигне поставената цел - преземање на власта или остварување други интереси. Честопати, предметот на дискусиите, меѓу другото, се теми од минатото, средниот век и инквизицијата, за кои однапред не е можен јасен и прецизен компромис и на кои упорно се инсистира. Сведоци сме на агресивна изведба на веќе потврдени напаѓачи кои, веројатно заради некаква материјална или друга компензација, ги бранат ставовите на едната или другата страна на вистината. Во последно време е тешко да се дојде до вистинската информација поради огромната манипулација со медиумите, особено на социјалните мрежи. Но, не можеме целосно да ги исклучиме социјалните мрежи затоа што и официјалните лица веќе воведоа практика на комуникација со јавноста, не преку легални медиуми (Службен весник или билтени), туку на полесен начин со објави на Твитер или Фејсбук. И сè ќе беше во ред ако можеме да имаме доверба во медиумите. Дури и кога здравиот разум ги прави ваквите одбрани неодбранливи, актерите користат тактики „ad hominem“ познати од далечното минато, користени од Римјаните во Сенатот. Така, наместо конструктивен дијалог на тема од интерес, опструкцијата се изведува со напад врз лицето на соговорникот, честопати со недокажани или лажни обвинувања. Обично, со директно дискредитирање на другата страна со некакво лажно или вистинско обвинување, сака да се сврти вниманието од реалниот проблем, кој потоа престанува да биде предмет на интерес. Ова е само показател дека софистицирани методи за регрутирање професионалци со неодредена националност, религија или светоглед стојат зад ваквите многубројни, често синхронизирани напади врз публикацијата. Затоа, не е можно да се воспостави орган што ќе биде вклучен во дискусиите за заслугите, со цел да се заштитат интересите и честа на граѓаните. Слободата со која може да се стават достапни на сите информации за минатото или сегашноста на сите, им остава можност за насочено толкување. Со добра материјална поддршка можете подобро да ги пласирате и дистрибуирате информациите во ваша корист отколку оние кои само се обидуваат да бидат објективни и точни. Ова не е нова техника, порано, како и сега, дури и доктори на науки се унапредуваа за да ја заштитат нечија политичка визија, кои ќе ја утврдат и бранат вистината на оној што ги финансира, но сега со дигитализацијата тоа е неспоредливо полесно.
Еве еден пример каде треба да се применат рабушот или соодветните принципи. Не е доволно да викате за да не бидете замолчени. Со молчење, вие само покажувате слабост и неможност да се одбраните. Противникот во дијалогот секогаш започнува со максималистичка позиција, исто како што беше случајот пред склучувањето на „Договорот од Минхен“ во далечната 1939 година или „Договорот од Нивици“ во 2018 година. Исто како и тогаш, нашите „пријатели“ од меѓународната заедница ќе бидат горди со разрешувањето на навидум нерешлив проблем, фалејки ја победата над послабата страна како нејзино врвно достигнување. И во двата компаративни случаи е оставена можноста за бессрамно толкување на присилниот договор, што во првиот случај знаеме како заврши, со атентат врз Лигата на Нациите, а во вториов, со учеството на Обединетите Нации и Европската Унија, сите треба да бидеме трпеливи за да го видиме крајот. И во двата случаи немаше примена на принципите на рабуш ниту предметот на договарањето беше контролиран од судии што ги штитат принципите и интересите на двете засегнати страни (првата и втората).
Од горенаведеното, треба да се донесе заклучок за целoсоходноста на замислените реформи по секоја цена. Без осмислени методи на заштита и проверка, многу е опасно да се воведат високо ефикасни системи во која било област. Особено во училиште. Што ако се ставиме во ситуација кога она што им е претставено на нашите деца од почит кон заедницата и толеранцијата, го трансформира некој во спротивното? Повик за меѓусебна омраза и нетолеранција што е сигурен начин за уништување на општеството.
Борис Упевче Март, 2022